نماز ، مهمترین راه ارتباطی خلق با خالق، بهترین برنامه تربیتی نفوس بشری ، زیباترین عبادت و وسیله قرب الی الله است . الصلاه قربان کلی تقی (1) پیامبر نماز را مایه روشنی چشم خود می دانست و می فرمود : « قره عینی فی الصلاه » (2)
در جای دیگر می فرماید :« الصلوه معراج مؤمن » (3) .
نماز به طور اصولی در هر شبانه روز پنج مرتبه انجام می شود و روح و روان و قلب را جلا و صفا می دهد. اما سخن در این است که آیا عمل شیعیان که بین نماز ظهر و عصر ، مغرب و عشاء فاصله ای قرار نمی دهند و به جای پنج نوبت نماز خواندن ، نمازهای خود را در سه وقت می خوانند صحیح می باشد ؟ آیا این عملِ شیعیان مطابق ِ قرآن و سنت است ؟ یا عمل اهل سنت که نماز های خود را در پنچ وقت می خوانند ؟
در جواب می گوییم : « علمای شیعه به پیروی از مکتب اهل بیت علیهم السلام عموماً اتفاق نظر دارند که انجام نماز در سه وقت جایز است هر چند افضل و برتر انجام نماز در پنج وقت است . (4)
ولی علمای وهابی و سنی ، انجام نماز را در پنج وقت واجب می دانند و نماز در سه وقت را جایز نمی دانند
شاید همین فتوای آنان باشد که باعث شده است که در بین جوانان ایشان ترک صلاه افزایش یابد .
اسلام دینی آسان است و هیچ وقت در هیچ جا بنا بر سختگیری ندارد . چون اسلام « شریعت سمحه سهله » است . تجربه نشان داده است پافشاری بی جا و کور کورانه بر نماز در پنج وقت ، گاه سبب می شود که اصل نماز فراموش شود .
در این زمانی که زندگی ماشینی مردم با سختی های فراوان و پیچیدگی های بسیار همراه شده است . نوع حیات بشر امروز تغییر بسیار کرده است ، وضع بسیاری از مردم مانند کارمندها ،حصلین ، معلمین ، دکترها و ... اجازه نمی دهد که بتوانند در پنج وقت نماز بگذارند .
همانطور که اشاره شد اسلام دینی سهل و آسان است ، لذا برای راحتی بشر جواز خواندن نمازها را در سه وقت داده است در ادامه اسناد این جواز را از قرآن و منابع اهل سنت بیان می کنیم :
قرآن و اوقات سه گانه نماز !
از شگفتی های این مسأله آن است که در قرآن مجید در دو آیه هنگامی که سخن از اوقات نماز به میان می آید ، فقط سه وقت برای نمازهای شبانه روز ذکر شده است .( و در ادامه بحث جهت اختصار گویی فقط به یک آیه اشاره می کنیم .) آیه اول در سوره هود آیه 114 است : « وَ أَقِمِ الصّلوه طَرَفَیِ النهار وَ زُلَفاً مِنَ اللیل ؛ در دو طرف روز و بخشی از شب نماز را بر پای دار ... »
آیت الله مکارم حفظه الله می فرماید : « تعبیر « طرفی النهار » اشاره به نماز صبح است که در آغاز روز انجام می شود و ماز ظهر و عصر است که وقت آنها تا غروب ادامه دارد ، به عبارت دیگر استمرار وقت نماز ظهر و عصر تا غروب آفتاب به روشنی از این آیه استفاده می شود .
امّا « زلفاً من اللیل » با توجه به این که « زلف» - به گفته مختار الصحاح و راغب در کتاب مفردات – جمع «زلفه» است که به معنای بخشهایی از اوایل شب می باشد ، آن هم اشاره به وقت نماز مغرب و عشاست .
بنابراین اگر پیامبر صلی الله علیه و اله نماز را معمولاً در پنج وقت انجام می داده است حتماً جنبة وقت فضیلت داشته که همه ما به آن معتقدیم ، چرا ظاهر آیه قرآن را نادیده بگیریم و سراغ تأویلهای دیگر برویم ؟! (5)
روایات جمع میان دو نماز
در منابع معروف و درجه یک اهل سنت مانند صحیح بخاری و صحیح مسلم و دیگر کتب که همه از منابع مشهور نزد آنان است حدود سی روایت درباره جواز جمع میان نماز ظهر و عصر یا مغرب و عشاء وجود دارد . که بخشی از آنها ذیلاً از نظر خوانندگان عزیز و محترم می گذرد :
1- ابو الزبیر از سعید بن جبیر از ابن عباس نقل می کند : « صلّی رسول الله صلی الله علیه و اله الظهر و العصر جمیعاً فی غیر خوف و لا سفر ؛ رسول خدا صلی الله علیه و اله نماز ظهر و عصر را هر دو با هم به جا آورد در حالی که نه ترسی بود و نه سفری . »
ابوالزبیر می گوید از سعید بن جبیر پرسیدم چرا پیامبر صلی الله علیه واله چنین کاری را کرد ؟ سعید گفت : من نیز همین سؤال را از ابن عباس پرسیدم ، در جواب گفت : «أراد أن لایَحرَجَ أحداً من أمّته ؛مقصود حضرت این بودکه هیچ یک از امتش به زحمت نیفتد .(6) 2- در حدیث دیگری از ابن عباس می خوانیم : « جمع رسول الله صلی الله علیه و اله بین الظهر و العصر و المغرب و العشاء فی المدینه فی غیر خوف و لا مطر ؛ پیغمبر اکرم صلی الله علیه و اله در میان نماز ظهر و عصر و مغرب و عشا در مدینه بدون خوف و باران جمع کرد . و در ذیل حدیث دارد : از ابن عباس پرسیدند ، مقصود پیامبر از این کار چه بود ؟ در جواب گفت :« أراد أن لا یحرج ،مقصود حضرت این بود که هیچ یک از مسلمانان به زحمت نیفتد . ( 7)
3- عبدالله بن شقیق می گوید : « روزی ابن عباس برای ما بعد از نماز عصر خطبه خواند تا آفتاب غروب کرد و ستاره ها ظاهر شد . مردم صدا زدند نماز نماز ، سپس مردی از بنی تمیم آمد و پیوسته می گفت: نماز نماز ! ابن عباس گفت : تو می خواهی سنّت پیامبر صلی الله علیه و اله را به من یاد بدهی ، ای بی ریشه ! رسول خدا صلی الله علیه و اله میان نماز ظهر و عصر ، مغرب و عشا را جمع کرد . عبدالله بن شقیق می گوید : در دل من شکّی پیدا شد نزد ابوهریره آمدم ، از او پرسیدم ، او سخن ابن عباس را تصدیق کرد » (8)
4 – جابر بن زید می گوید : ابن عباس گفت : «صلّی النبی سبعاً جمیعاً و ثمانیاً جمیعاً ؛ پیغمبر اکرم هفت رکعت با هم ، و هشت رکعت با هم نماز خواند ( اشاره به جمع میان نماز مغرب و عشا و نماز ظهر و عصر است .). (9) 5- سعید بن جبیر از ابن عباس نقل می کند : « جمع رسول الله صلی الله علیه و اله بین الظهر و العصر و بین المغرب و العشا بالمدینه من غیر خوف و لا مطر ، قال : فقیل لابن عباس : ما أراد بذلک ؟ قال : أراد أن لا یحرج أمته ؛ پیغمبر صلی الله علیه و اله درمدینه میان ظهر و عصر و میان مغرب و عشا جمع کرد ، بی آن که خوف یا باران وجود داشته باشد، ازابن عباس پرسیدند ،مقصود حضرت ازاین کار چه بود ؟گفت: می خواست امتش به زحمت نیفتد» (10)
6- احمد بن حنبل شبیه همین معنا را در کتاب مسند خود از ابن عباس نقل کرده است .(11)
7- مالک امام معروف اهل سنّت از ابن عباس نقل می کند : « صلّی رسول الله صلی الله علیه و اله الظهر و العصر جمیعاً و المغرب و العشاء جمیعاً فی غیر خوف و لا سفر ؛ رسول خدا صلی الله علیه و اله نماز ظهر و عصر را باهم و نماز مغرب و عشا ء را باهم بجا آورد ، بی آن که خوف یا باران وجود داشته باشد .(12)
و احدیث دیگر که جهت اختصار از نقل آنها خودداری می کنیم .
نتیجه ؛
از آنچه گفته شد می توان نتیجه گرفت که :
1- عمل شیعیان در جمع بین دو نماز کاملاً وجه شرعی دارد و همانطور که خواندید پیامبر نیز بین دو نماز جمع می کردند ، پس محصور کردنِ نماز به پنج وقت کاملاً مخالف نص قرآن و سنت پیامبر صلی الله علیه و اله می باشد .
2- گرچه خواندن نماز در پنج وقت فضیلت دارد ولی اصرار بر این فضیلت گاهی سبب می شود که برای بسیاری از مردم نماز خواندن سخت بشود . لذا علمای اهل سنت بپذیرند که جوانانشان در این مسأله از علمای مکتب اهل بیت علیهم السلام پیروی کنند .
پی نوشتها :
1- کافی جلد 3 صفحه 265
2- مکارم اخلاق صفحه 461
3- بحار جلد 79 صفحه های 248 و 303
4 – شیعه پاسخ می گوید صفحه 160
5- شیعه پاسخ می گوید صفحه 169
6- صحیح مسلم جلد 2 صفحه 151
7- همان صفحه 152
8- همان مدرک
9- صحیح بخاری جلد 1 ص 140
10- سنن ترمذی جلد 1 صفحه121 حدیث 187
11 – مسند احمد جلد 1 صفحه 223
12- موطأ مالک جلد 1 صفحه 144
به امید ظهور صراط مستقیم مهدی زهرا روحی له الفداء
